آنه ماری شیمل؛ اسلام شناس و مولوی شناس بزرگ آلمان
به موازات قلم توانای او، بیان شیوا و جذاب وی نیز موجب دعوت پی در پی و سفرهای فراوان خانم «شیمل» به نقاط مختلف جهان برای ایراد سخنرانی در محافل علمی و دانشگاهی بوده است. آنچه بر شخصیت علمی و ادبی و فکری پروفسور شیمل افزوده است، شهامت و شجاعت توأم با وارستگی اوست که در جریان دفاع از فتوای امام خمینی(ره) در باره سلمان رشدی آشکار گشت و وی را آماج حملات بی امان صهیونیست ها و عوامل آنها نمود. پایداری مظلومانه ولی باصلابت وی در برابر این هجوم همه جانبه موجب محبوبیت بیشتر او گردید تا همان طور که ذکر شد به انتخاب وی به عنوان نویسنده برتر آلمان در سال 1995 در جریان نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت انجامید.
با مروری بر زندگینامه و فهرست آثار مهم این بانوی دانشمند، به آشنایی بیشتری از این بانوی شرق شناس و اسلام شناس می توان رسید.
«آنه ماری شیمل» در سال 1922 در شهر «ارفورت» در شرق آلمان به دنیا آمد. او 15 ساله بود که به فراگیری زبان عربی پرداخت. شیمل در 16 سالگی دوره دبیرستان را به پایان رساند و در دانشگاه برلین به تحصیل زبان و ادبیات عرب و اسلام شناسی پرداخت و در سال 1941 با اخذ درجه دکترا، فارغ التحصیل شد.
خانم «شیمل» سپس به عنوان مترجم و بعد به عنوان استاد رشته علوم اسلامی به استخدام دانشگاه «ماربورگ» در آمد. او در سال 1954 به دعوت دانشگاه آنکارا به ترکیه رفت و در این دانشگاه به تدریس ادبیات کلاسیک ترک پرداخت. در سال 1961 کرسی استادی در رشته های عرب شناسی و اسلام شناسی در دانشگاه بن آلمان به او واگذار شد. خانم «شیمل» از سال 1967 در دانشگاه هاروارد آمریکا نیز به تدریس پرداخت. او همزمان با فعالیت متناوب در این دو دانشگاه در بسیاری از سایر دانشگاههای جهان نیز به عنوان استاد میهمان فعالیت می کرد.
وی که یکی از محققان بزرگ در علوم و عرفان اسلامی در جهان غرب محسوب می شود، علاوه بر کتابهای متعددی که در این زمینه تألیف کرده، آثار بسیاری از شعرا، عارفان و فیلسوفان مشرق زمین را به زبان آلمانی ترجمه کرده است.
در سال 1995 جایزه صلح ناشران آلمان که یکی از معتبرترین جوایز فرهنگی این کشور محسوب می شود به وی اعطا شد. اعطاء این جایزه به سبب انتقادی که او از سلمان رشدی، نویسنده کتاب «آیات شیطانی» به عمل آورده بود، مورد اعتراض برخی از محافل ادبی در آلمان قرار گرفت. ولی شیمل در مقابل تمام انتقادات پایداری نشان داد و این جایزه طی مراسمی از سوی رییس جمهوری وقت آلمان به ایشان تقدیم شد. بسیاری از دانشگاههای معتبر جهان از جمله دانشگاههای سند در هندوستان، اسلام آباد، پیشاور، اوپسلا سوئد، قونیه و تهران به وی دکترای افتخاری اعطا کرده اند. در اسلام آباد پاکستان حتی یک خیابان به نام وی نامگذاری شده است.
شیمل و سلمان رشدی
شیمل جایزه های متعددی را در طول حیات علمی خود دریافت کرد. جایزه سالیانه صلح که هر ساله پیش از نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت به اندیشمندان و متفکران آلمانی اهدا می شود در سال ۱۹۹۵ به شیمل اختصاص یافت.
مصاحبه گر تلویزیون پس از دریافت این جایزه به سراغ شیمل آمد و از او پیرامون سلمان رشدی سؤال کرد. شیمل در پاسخ به این پرسش به قول معروف بر خلاف جهت آب شنا کرد، و شجاعانه طرف جهان اسلام ایستاد، با آنکه فضای اروپا به گونه ای دیگر با این مسئله برخورد می کرد.
وی کارهای سلمان رشدی را نوشته هایی سطحی که برای خوش آمد غرب نوشته شده اند تلقی کرد. شیمل اظهار داشت که سلمان رشدی با کتاب زشتش احساس مسلمانان و حتی خود او را آزده است. پس از این مصاحبه تلویزیونی بود که مدافعان سلمان رشدی یورش خود علیه این بانوی منصف را آغاز کردند. لودگر لوتکهاوس در تاریخ ۱۱ می ۱۹۹۵ طی مقاله ای در روزنامه SUED – DEUTSCHE ZEITUNG سخت بانوی شرق شناس را مورد هجمه قرار داد پس از او گیرنوت روته استاد دانشگاه هامبورگ طی مقاله ای در روزنامه DIE ZEIT به تاریخ دوازه می ۱۹۹۵خواستار پس گرفتن جایزه صلح از شیمل شد. شیمل طی مصاحبه ای با مجله اشپیگل که در ۲۲ می ۱۹۹۵ منتشر شد اظهار داشت: من با نگارش۸۰ کتاب تلاش کردم تا تصویری صحیح از اسلام را به خواننده اروپایی منتقل سازم، من این را یک فعالیت سیاسی قلمداد می کردم، من زندگیم را مصروف ایجاد تفاهم میان غرب و شرق کردم. در این بین البته کسانی همچون پروفسور اشتفان فیلد رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه بن از شیمل دفاع کرد. رئیس جمهوری سابق آلمان رومان هرتزوک نیز در مراسم گرامیداشت شیمل گفت: اگر شیمل نبود آلمانی ها نمی فهمیدند تصویری که از اسلام به آن ها ارائه می شود صحیح نمی باشد.
وی آثار بسیاری پیرامون اسلام به نگارش درآورد که یکی از آخرین نوشته هایش در سال ۲۰۰۲ به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم اختصاص یافت. وی این کتاب را با اقتباس از لفظ شهادت دوم شهادتین ..« وان محمدا رسول الله» نام نهاد و در صدر کتاب رباعی ای به زبان اردو از یک شاعر هندو می آورد با این مضمون: شاید کافر باشم شاید هم مومن که علم این امر تنها نزد خداوند است، اما می خواهم خود را چونان بنده ای پاکباز نذر کنم، نذر آقای بزرگ شهر، محمد رسول الله… شیمل به جهت این اندیشه ها مورد بسیار مورد هجوم قرار می گرفت اما در پاسخ می گفت که من وی را دوست می دارم.
خانم پروفسور «شیمل» علاوه بر زبانهای عربی، ترکی، فارسی، سندی و پشتو، با زبانهای انگلیسی، فرانسه و سوئدی به خوبی آشنا است. در اینجا قسمتی از اندیشه و افکار ایشان و نقطه نظراتی را که از برخی از مصاحبه ها برگردان و ترجمه شده است با هم می خوانیم.
شیمل: ارادت من به دین اسلام بر کسی پوشیده نبود. وقتی در ترکیه دانشکده الهیات را افتتاح می کردند، به کسی احتیاج داشتند که بتواند تاریخ مقایسه ای ادیان را درس بدهد، چرا که نمی خواستند اساتید و وعاظ، آینده را به شیوه سابق تعلیم دهند، بلکه در نظر داشتند روش تدریس مدرن اروپایی را به کار برن، بدین منظور مرا دعوت به تدریس کردند.
وی در مصاحبه ای در برنامه دوم تلویزیون آلمان می گوید:
متأسفانه در آلمان اطلاعات ناقص و اغلب نادرستی در مورد اسلام، ایران و انقلاب اسلامی وجود دارد و متقابلاً در ایران نیز تقریبا هیچ گونه اطلاع قابل ملاحظه ای در مورد آلمان وجود ندارد.
در مصاحبه ای دیگر وی می گوید: خانم عارفه بزرگی با افکاری بسیار شبیه «مولانا جلال الدین بلخی» و با دیوان اشعاری هم مضمون با اشعار مولانا، معاصر آن عارف بزرگ در آلمان می زیسته است. وقتی اشعار این خانم را می خوانم با خود می گویم خداوند متعال در آن زمان تجلی عظیمی داشته که وجه مذکر آن در ایران و وجه مؤنث آن در آلمان بوده است. من همواره با ملاحظه این گونه تشابهات غرق در حیرت می شوم.
شیمل در یکی از مصاحبه هایش اشاره ای به ادعیه اسلامی دارد و می گوید:
من خود همواره دعاها، احادیث و اخبار اسلامی را از اصل عربی آن می خوانم و به ترجمه ای مراجعه نمی کنم. من خودم بخشی کوچک از کتاب مبارک صحیفه سجادیه را به آلمانی ترجمه و منتشر کرده ام، قریب هفت سال پیش. دعای رؤیت هلال ماه مبارک رمضان و دعای وداع با آن ماه را. وقتی مشغول ترجمه این دعاها بودم، مادرم در بیمارستان بستری بود و من که به او سر می زدم پس از آنکه او به خواب می رفت در گوشه ای از آن اتاق به کار پاکنویس کردن ترجمه ها مشغول می شدم. اتاق مادرم دو تختی بود. در تخت دیگر خانمی بسیار فاضله بستری بود که کاتولیکی مؤمن و راسخ العقیده و حتی متعصب بود. وقتی فهمید که من دعاهای اسلامی را ترجمه می کنم، دلگیر شد که مگر در مسیحیت و در کتب مقدسه خودمان کمبودی داریم که تو به ادعیه اسلامی روی آوردی!؟ وقتی کتابم چاپ شد یک نسخه برای او فرستادم. یک ماه بعد او به من تلفن زد و گفت: صمیمانه از هدیه این کتاب متشکرم، زیرا هر روز به جای دعا آن را می خوانم.
بله واقعا ترجمه ادعیه امامان معصوم(ع) مخصوصا صحیفه حضرت زین العابدین(ع) برای بسیاری از مردم جهان غرب کارساز است.
آنه ماری شیمل، در یک مصاحبه تلویزیونی در خصوص حکم اعدام سلمان رشدی می گوید: من طبیعتا از این حکم جانبداری نمی کنم، اما نباید فراموش کرد که رشدی احساسات دینی میلیونها مسلمان را جریحه دار کرده است. من همچنین می خواستم توضیح بدهم که حمله به پیامبران در تاریخ اسلام همیشه گناهی بزرگ محسوب شده است.
وی در خصوص دین اسلام می گوید:
اسلام دینی است که می تواند به حق ادعا کند تمام جهان را در بر می گیرد. مسلمانان هر کجا که زندگی کرده اند، دین خود را اساس زندگی خود قرار داده اند. گروههای اسلامی با این روش زندگی، طی اعصار و قرون از غرب آفریقا تا خاک چین را درنوردیده اند. همین گروهها هستند که اکنون در سازمان کشورهای اسلامی با یکدیگر متحد شده اند.
وی در مورد وحدت مسلمین در یکی از مصاحبه هایش می گوید:
اصولی که مسلمانان به آن ایمان دارند، این وحدت را به وجود می آورد. اعتقاد به خدای یگانه و اعتقاد به این اصل که محمد خاتم تمام انبیاء بزرگی است که از آغاز خلقت جهان مردم را به راه راست هدایت کرده اند. تفاوتها به ویژه در آداب و رسوم قومی وجود دارد. آنها(مسلمانان) همگی در اصول هم عقیده اند. به سبب فقدان عظیم آگاهی کاری از دست رسانه های عمومی هم برنمی آید. باید به فعالیت گسترده ای دست بزنیم. من و دوستانم تلاش می کنیم مردم را تا اندازه ای به درک تاریخ اسلام ترغیب کنیم. من این را وظیفه خود می دانم که در باره مناسبات ادبی آلمان و مشرق زمین اظهار نظر کنم و بدین ترتیب تصویر غلطی را که در اینجا ترسیم شده بزدایم.
وی در یکی از مصاحبه هایش در مورد مسلمانان ترک می گوید:وقتی من جلوی یک مسجد آیه های قرآن را می خوانم، ترکها شگفت زده از من می پرسند، شما می توانید این را بخوانید، خدای من این چقدر مایه تأسف است.
پروفسور «آنه ماری شیمل» طی دوران طولانی فعالیت علمی و فرهنگی خود بیش از 70 کتاب تألیف و ترجمه کرده است. فهرستی که در زیر می خوانید تنها گزیده ای است از کتابهای تازه منتشر شده این دانشمند برجسته:
ـ جهان اسلام
ـ اسلام در شبه قاره
ـ مقدمه ای بر اسلام
ـ زیباترین دعاهای اسلامی
ـ سال اسلامی، اوقات و اعیاد
ـ از جام زرین اشعار ترکی
ـ آیا عرفان جهان شمول است؟
ـ رؤیاهای خلیفه، تعبیر خواب در فرهنگ اسلامی
ـ صوفی گری، مقدمه ای بر عرفان اسلامی
ـ رومی
ـ با جان و دل زن هستم، زن در اسلام
ـ در قلمرو مغولان
ـ با نام خدای مهربان
ـ کوه، بیابان، اماکن مقدس، سفر به هند و پاکستان
ـ محمد اقبال لاهوری
ـ و محمد پیامبر اوست، ستایش پیامبر (ص) در ایمان اسلامی
ـ ستاره و گل، جهان تصویری در شعر فارسی
ـ حکمت اسلام
- شکوه شمس، سیری در آثار و افکار مولانا جلال الدین؛ با مقدمۀ: علامه عارف شهیر شرق سید جلال الدین آشتیانی؛ ترجمۀ: حسن لاهوتی؛ انتشارات علمی و فرهنگی: تهران، 1367ش.؛ 890 ص. این کتاب نخستین اثر خانم شیمل است که در ایران ترجمه شده است
- ادبیات اسلامی هند، ترجمه یعقوب آژند،
- در آمدی بر اسلام با ترجمه دکتر عبد الرحیم گواهی ، این کتاب به منظور آشنایی غرب با مسلمانان و اسلام در ۱۹۹۰ م . به زبان آلمانی و در ۱۹۹۲ م. به زبان انگلیسی انتشار یافته است. این کتاب به عنوان مقدمه و به شکل مختصر به معرفی اسلام پرداخته است. در کتاب نگاهی پدیدار شناسانه به اسلام که مجموعه سخنرانی های ایشان در شهر ادینبورگ انگلستان با عنوان " تبیین یا اسطوره زدایی آیات الهی" ایراد شده است مفصلتر به معرفی و بررسی احکام اسلام پرداخته است . این کتاب در ۱۹۹۴ در شهر آلبانی امریکا منتشر شده است.
- در ۱۹۹۵ علیرغم مخالفتهای صهیونیستها موفق به دریافت جایزه صلح کتاب از سوی رئیس جمهور آلمان شد که مبلغ نقدی آن را به دانشگاه بن بخشید تا برای بورس تحصیلی جوانان کشورهای اسلامی در آن کشور هزینه شود ."
- من بادم و تو آتش " کتابی است در باره زندگی مولانا با ترجمه فریدون بدره ای ،"
- " الاسلام و عجائب المخلوقات "کتاب دیگر ایشان به زبان عربی است.
- "احلام الخلیفه، الاحلام و تعبیرُها فی الثقافه الاسلامیه" ،
- " ابعاد عرفانی اسلام "، ترجمه عبد الرحیم گواهی،
- "زن در عرفان و تصوف اسلامی"،
- تصحیح کتاب سیرت شیخ ابو عبد الله ابن خفیف شیرازی.
- "خوشنویسی و فرهنگ اسلامی "
- "نامهای اسلامی " نیز از آثار ایشان است .
- کتاب افسانه خوان عرفان مجموعه مقالاتی است که به مناسبت همایش عرفان پلی میان فرهنگها ، به اندیشه و آثار و زندگی خانم شیمل پرداخته است . این مقالات به کوشش حسین خندق آبادی جمع آوری شده است.
- ●اما کتاب محمد رسول خدا (ص)
- کتاب" محمد رسول خدا" آنچنان که خود در مقدمه کتاب بیان داشته است حاصل چهل سال علاقه نویسنده نسبت به شخصیت پیامبر است. خانم شیمل از همان ابتدای جوانی با شناخت مفهوم محمد عارف و مطالعه کتابها وشنیدن مولودیه های ترکی و عرفانی به تحقیق در باره تعظیم عامه مردم نسبت به پیامبر(ص) علاقه مند شده است. بررسی متون شعری و عرفانی پاکستان و هند و مطالعه ادبیات عامیانه سندی به تحقیق در موضوع تکریم پیامبر و انعکاس آن در ادبیات خاصه شعر انجامید. وی بر این باور است که متداولترین علت رنجشی که مسیحیان، بیشتر نا بخردانه در دل مسلمانان نشانده ا ند از آن بر میخیزد که مسیحیان مطلقا از درک حرمت بسیار والایی که مسلمانان برای شخص پیامبر خود قائلند، ناتوانند.
- خانم شمیل با نگرشی ظریف تلاش کرده مهر پیامبر را در دل مسلمانان ترک و عرب و افریقایی جستجو کرده و در این زمینه تنها به تاملات عارفانه و دقایق شاعرانه و افکار فیلسوفانه و گزارش های مورخان و راویان احادیث و مفسران قدیم و جدید قرآن در عالم اسلام منحصر نمی شود، بلکه گوشه هایی از بحث ها و جدل ها و استدلال های متکلمان و متفکران را در روشن بینی های عارفان پاکدل مسلمان گرد آورده است.
- شیمل با نشان دادن چهره انسانی و روحانی پیامبر اسلام (ص) به عالم غرب ، سعی کرده توهمات غرب را نسبت به پیامبر روشن سازد.
- ویژگی دیگر این پژوهش توجه به فرهنگ عامه مسلمانان در ابراز علاقه و ارادت نسبت به پیامبر است در واقع حقیقت وجودی حضرت محمد(ص) را از زاویه رخنه اش در دل و جان عموم مسلمانان ، درس خوانده و درس نا خوانده که در حکایتها و افسانه ها و اشعار عامیانه آنان انعکاس یافته است توضیح می دهد .
- بدین ترتیب هدف شیمل از نگارش کتاب نشان دادن چهره واقعی پیامبر به غربیان بوده است.
- وی در جایی از کتاب میگوید: شاید خوانندگان مغرب زمین ، که با سنت آمیخته به نفرتی چندین قرنی نسبت به محمد پرورش یافته اند، انگشت تحیر گزند اگر دریابند که در همه خبر ها و گزارش ها بر خصلتی که در وجود پیامبر به طور اخص تاکید رفته است، فروتنی و مهربانی اوست. نکته ای که در غرب به شدت بر خلاف آن تبلیغ میشود و همواره تلاش شده تا پیامبر(ص) را شخصی خشن و جنگ طلب معرفی کنند.
- خانم شیمل معتقد است یک نوع همگرایی و تشابه در رفتار و آداب همه مسلمانان وجود دارد که برگرفته از تلاش آنان برای به کار بستن روش و سیره پیامبر(ص) در زندگی روزمره آنان است .
- ●خلاصه ای از فصل های کتاب
- ▪فصل اول سیره و سرگذشت ، در این فصل به سیر به وجود آمدن دانش حدیث و تلاش مسلمانان در حفظ و ثبت جزئیات سخنان و سیره پیامبر (ص) اشاره شده است. مختصری از تاریخ زندگی پیامبر نیز در این فصل آمده است.
- ▪فصل دوم : مقتدای نکو ، ویژگیهای پیامبر و اهمیت ایشان در بین مسلمانان بعد از نام خداوند و قرآن و اهمیت قول و رفتار پیامبر و تلاش علمای اسلام در یافتن حدیث و تدریس آن، نوشتن کتابهای دلایل و شمایل و توصیف صورت و سیرت زیبای ایشان در کتابهای حدیث و اشعار شعرا ،شکل گیری فرقه ها در پی نظرات مختلفی که در این زمینه بوجود آمده از مباحثی است که در این فصل به آن پرداخته شده است .
- ▪فصل سوم: یکتایی مقام محمد، عصمت پیامبر و اهمیت آن در الگو گیری از رفتار و پیروی از سخنان ایشان و برتری ایشان بر سایر انبیا محور اصلی این فصل است. این مباحث در سخنان عرفا و شاعران مسلمان نجم الدین رازی ، خاقانی شروانی ،عراقی و دیگر دانشمندان و علمای اسلامی مطرح شده است.
- ▪فصل چهارم : قصه ها و معجزه ها ، مو ضوع کرامات و معجزات پیامبر (ص) و داستانهای مطرح شده در کتابهای حدیث و تفسیر از عمده مطالبی است که در این فصل آمده است. داستان شرح صدر، شق ا لقمر، معراج و نقاشیها و ترانه های بسیاری که در این موضوعات در هند و سند وپنجاب و ایران ساخته و پرداخته شده است. همچنین مبحث امّی بودن پیامبر و انعکاس آن در کلام صوفیان و عارفان و شعر شعرا و هدایت و راهنمایی آنان در خواب و بیداری با بیان داستانهای دلنشین در این بخش آمده است.
- ▪فصل پنجم: محمد شفیع قیامت و صلوات بر او ،در این بخش مقام شفاعت پیامبر و رحمه للعالمین بودن ایشان به تصویر کشیده شده است . درود و ثنای بر پیامبر در اشعار محلی، نقوش و خطوط تزئینی به زیور های دلنشین آراسته شده است. در این بخش حکایتها و روایتهایی که صلوات بر پیامبر را برای رستگاری زندگی بشر لازم دانسته اند بیان شده است.
- زفصل ششم : نام های پیمبر، مسلمانان همواره برای نام پیامبر برکت و احترام خاصی قائلند . آنان نامهای پیامبر (ص) را در اشعار و سروده های خود وبه شکل نقش های تزئینی در آثار هنری و معماری به کار میبرند . اوصاف اسرار آمیز و رمز آلود نام پیامبر در نظرات عرفا و خوشنویسی خطاطان جلوه گر است.
- ▪فصل هفتم: نور محمد و مکتب عرفان، یکی از موضوعات مهم در شناخت عارفانه پیامبر اسلام نور محمد است. آرای مربوط به نورانیت محمد در قرن دوم هجری و اولین بار به وسیله سهل تستری مطرح شد. قوّالی های مرسوم در هند و پاکستان با نواهای مذهبی به همراه شاعران و صوفیانی مانند یونس امره ، سرفراز خان سندی امیر کلهره ، جامی و مولانا که پیرامون نور محمد اندیشه پردازی کرده اند بر گرفته از اندیشه نورانیت پیامبر (ص) است.
- ▪فصل هشتم : جشن میلاد پیامبر(ص)، چگونگی بزرگداشت تولد پیامبر در سده های نخستین اسلامی و تابه امروز در کشور های مختلف مسلمان در میان مسلمانان و نظریات متفاوت علمای اسلام نسبت به این اتفاق مهم در بین مسلمانان با نغمه های لطیف و دل انگیز امری است که به برکت آن نهال عشق به پیامبر در دل کودکان مسلمان مینشیند تا بخشی جدا نشدنی از حیات دینی آنان باشد.
- ▪فصل نهم: سیر شبانه و معراج پیامبر سیر پر رمز و راز شبانه پیامبر در آسمانها الهام بخش خلق ادبیاتی بوده بسیار جامع تر از آنچه در باره معجزات و ولادت او نوشته شده چرا که از نظر علما و عرفا، صعود پیامبر به آسمان و معراج از جهت معرفت به خداوند مهمتر از تولد است .
- شیمل معتقد است هیچ گوشه دیگری از زندگی پیامبر نیست که بیشتر از سیر آسمانی توجه خاور شناسان و مورخان ادیان را به خود جلب کند. معراج پیامبر(ص) همیشه در چشم شاعران ، حتی شاعران غیر عارف هم فریبا و زیبا بوده است.
- ▪فصل دهم : نعت پیامبر، نعت و سرودن شعر در وصف و ثنای پیامبر همواره مورد توجه مسلمین بوده است مکتب شعر عرب و مکتب شعر فارسی و عامیانه سرایان هند و پاکستان هر کدام به نوبه خود به توصیف و تحمید پیامبر پرداخته اند. در چشم نغمه پردازان ترانه های عامیانه عشق پیامبر قلب ایمان آنان و برتر از این اصل حیات است نه تنها حیات انسان بلکه حیات هر آفریده ای.
- ▪فصل یاز دهم: طریقه محمدیه و تفسیر تازه از زندگی پیامبر (ص) . حضور طریقه محمدیه در هند ، شمال افریقا و اندونزی و نقش سیاسی آنان در هند وشکل گیری حوادث تاریخی حائز اهمیت است. دید گاه خاص آنان نسبت به سیره پیامبر گروهها و طریقتهایی را به وجود آورده است .
- ▪فصل دوازدهم: محمد پیامبر خدا در آثار محمد اقبال ، نویسنده در این بخش به طور خاص به آثار اقبال توجه داشته است و معتقد است همه وجوه تکریم از پیمبر در آثار اقبال جمع شده است .پیامبر اسلام در آثار اقبال ، مانند آثار هزاران هزار شاعر و اندیشه ور پیش از او به صورت شخصیت محوری حیات روحانی هر مسلمان جلوه گر میشود .محمد محور اندیشه و شعر اقبال را تشکیل میدهد.
- کتاب خانم شیمل با این جمله و شعر زیبا از اقبال پایان مییابد :
- آنچه میلیونها میلیون مسلمان پارسا قرنها ی قرن از پیامبر احساس کرده اند و هنوز هم می کنند در این بیت آمده است:
- عشق او سرمایه جمعیت است
- همچو خون اندر عروق ملت است
- پژوهشگر: فرشته کوشکی
- سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
